โครงการ การพัฒนาระบบฐานข้อมูลภูมิปัญญาท้องถิ่นในพื้นที่ตำบลออนใต้ อำเภอสันกำแพง จังหวัดเชียงใหม่(The Development of Local Wisdom Database System in On Tai Subdistrict, San Kamphaeng District Chiang Mai Province) เป็นการรวบรวมภูมิปัญญาท้องถิ่นที่ยังมาการดำเนินการอยู่ โดยจะจัดทำเป็นฐานข้อมูลที่ใช้ในการศึกษา ค้นคว้าจากผู้ที่สนใจ สืบเนื่องมาจากภูมิปัญญาท้องถิ่นของไทยได้สูญหายไปมากมาย และไม่ได้นำมาใช้ให้เกิดประโยชน์ในการดำเนินชีวิตประจำวันและการพัฒนาประเทศเท่าที่ควร ปัญหาดังกล่าวนี้มาจากสาเหตุสำคัญคือ
- เนื่องจากไทยต้องเผชิญภัยสงครามจากประเทศต่างๆ ทางตะวันตก ที่มีอาวุธยุทโธปกรณ์ที่มีประสิทธิภาพมาก จึงทำให้ตระหนักว่าความรู้วิทยาศาสตร์และเทคโนโลยีของประเทศเหล่านั้นเจริญก้าวหน้ามาก จึงทำให้ไทยละทิ้งภูมิปัญญาของตนโดยมิได้พัฒนาต่อไป (วัฒนธรรมและภูมิปัญญาไทย, 2555)
- ระบบการศึกษาของไทยได้ละเลยภูมิปัญญาไทย โดยให้ความสำคัญกับความรู้ที่เป็นสากลตามแบบตะวันตก และได้นำไปใช้เป็นเนื้อหาหลักในการจัดการเรียนการสอนในปัจจุบัน
- เทคโนโลยี การติดต่อสื่อสาร การคมนาคม ที่ทำให้เกิดความสะดวกรวดเร็วในการเผยแพร่ข้อมูลข่าวสารและวิทยาการต่างๆ ยุคโลกาภิวัฒน์ส่งผลให้คนไทยมีวิถีชีวิตที่สะดวกสบายขึ้นจนไม่เห็นคุณค่าของการใช้ภูมิปัญญาท้องถิ่นในการดำรงชีวิตและละทิ้งไปไม่นำมาใช้ (เอกวิทย์ ณ ถลาง, 2544)
- ระบบเศรษฐกิจแบบทุนนิยมที่ประเทศไทยใช้ทำให้เกิดการครอบงำทางภูมิปัญญาของชาวตะวันตกส่งผลต่อวิถีการบริโภคที่เปลี่ยนแปลงไปจากเดิมที่เคยใช้ภูมิปัญญาไทยในการบริโภคซึ่งปำนส่วนหนึ่งในการดูแลสุขภาพได้หายไปขณะเดียวกันวิถีการผลิตในระบบทุนนิยมที่เน้นเชิงพาณิชย์มีผลให้เลิกใช้ภูมิปัญญาการผลิตแบบดั่งเดิมที่ให้ความสำคัญกับวัฒนธรรมประเพณีการผลิตที่ต้องสอดคล้องกบฤดูกาลตามธรรมชาติ ซึ่งทำให้ความหลากหลายทางพันธุกรรมพืชและสัตว์พื้นบ้านต้องสูญเสียไป
- การจัดการระบบสารสนเทศภูมิปัญญาท้องถิ่นยังไม่เป็นระบบที่ชัดเจนถูกต้องโดยเฉพาะการบันทึก การถ่ายทอด และการสืบทอดอย่างต่อเนื่องเพราะไม่เห็นความสำคัญของภูมิปัญญาท้องถิ่นซึ่งทำให้เกิดการสูญหายไปเรื่อยๆ และไม่ได้นำมาพัฒนาให้เกิดประโยชน์อย่างเหมาะสมกับบริบทของสังคมไทยและท้องถิ่นที่มีการเปลี่ยนแปลง
นอกจากนั้นการใช้ประโยชน์จากภูมิปัญญาดั้งเดิมของคนไทยในวิถีชีวิตได้ลดน้อยถอยลงโดยเฉพาะในกลุ่มของคนรุ่นใหม่ซึ่งไม่สนใจสืบทอดจึงทำให้การดำรงอยูของภูมิปัญญาท้องถิ่นนั้นมาจากการปฏิบัติของคนรุ่นเก่าหรือผู้สูงอายุที่วัย 50 ปี ขึ้นไปเท่านั้น (สุทธิวงศ์ พงศ์ไพบูลย์และคณะ, 2547) การจัดการภูมิปัญญาท้องถิ่นให้เกิดประโยชน์ทางเศรษฐกิจต้องหาวิธีการสร้างมูลค่าจากภูมิปัญญาท้องถิ่นที่เดิมมีแต่คุณค่าซึ่งเป็นแนวคิดของเศรษฐกิจสร้างสรรค์หรือกล่าวได้ว่าต้องมีภูมิปัญญาก่อนจึงเกิดเศรษฐกิจสร้างสรรค์ เนื่องจากแนวคิดเศรษฐกิจสร้างสรรค์เป็นแนวคิดการขับเคลื่อนเศรษฐกิจบนพื้นฐานของการใช้องค์ความรู้ การสร้างสรรค์งานและการใช้ทรัพย์สินทางปัญญาที่เชื่อมโยงกบพื้นฐานทางวัฒนธรรมการสั่งสมความรู้ของสังคมเทคโนโลยีและนวัตกรรมสมัยใหม่
ดังนั้น ผู้วิจัยจึงเห็นความสำคัญของภูมิปัญญาท้องถิ่นทั้งในด้านวัฒนธรรม วิถีชีวิตของคนในชุมชน โดยมีวัตถุประสงค์ เพื่อสนองพระราชดำริโครงการอนุรักษ์พันธุกรรมพืชอันเนื่องมาจากพระราชดำริสมเด็จพระเทพรัตนราชสุดาฯ สยามบรมราชกุมารี เพื่อศึกษาและสำรวจองค์ความรู้และภูมิปัญญาท้องถิ่นในพื้นที่ตำบลออนใต้ อำเภอสันกำแพง จังหวัดเชียงใหม่ และเพื่อจัดทำระบบฐานข้อมูลภูมิปัญญาท้องถิ่นในพื้นที่ตำบลออนใต้ อำเภอสันกำแพง จังหวัดเชียงใหม่ ที่เผยแพร่ผ่านระบบออนไลน์ รูปแบบในการการวิจัยในครั้งนี้ใช้รูปแบบการวิจัยเชิงคุณภาพ (Qualitative Research) ใช้วิธีการสัมภาษณ์เชิงลึก (In-depth Interview) ผู้ให้ข้อมูล (Key informant) คือ ผู้รู้ ปราชญ์ชาวบ้านและผู้ที่มีองค์ความรู้เกี่ยวกับภูมิปัญญาท้องถิ่น จำนวน 10 คน วิธีการเลือกแบบเฉพาะเจาะจง (Purposive Sampling) โดยแบบสัมภาษณ์เป็นแบบกึ่งโครงสร้าง (Semi-structured) คำถามปลายเปิด มีกรอบการถามในเบื้องต้นจากการทบทวนวรรณกรรม การวิเคราะห์ข้อมูลจะนำข้อมูลที่ได้จากการสัมภาษณ์มาวิเคราะห์รวมกับข้อมูลที่ได้จากการศึกษาเอกสาร ตรวจสอบความสมบูรณ์และความถูกต้องครบถ้วนของข้อมูล จากการบันทึกการสัมภาษณ์ของผู้ให้ข้อมูลแต่ละประเด็นหลัก และสรุปข้อค้นพบที่ได้จากการสัมภาษณ์ และข้อมูลที่ได้จากการวิเคราะห์เอกสารโดยใช้เทคนิคการวิเคราะห์ข้อมูลเชิงคุณภาพ (Qualitative Analysis) ผลที่ได้จากการวิจัย โดยจะนำเสนอข้อมูลเชิงพรรณนา (Descriptive Research) และการนำเสนอข้อมูลภูมิปัญญาบนเว็บไซด์และสื่อสังคมออนไลน์ โดยภายหลังจากดำเนินโครงการ จะมีการเผยแพร่องค์ความรู้ ภูมิปัญญาท้องถิ่น ผ่านสื่อออนไลน์ และบทความวิจัย สำหรับการศึกษาเรียนรู้และวิจัยในด้านต่างๆ ต่อไป
ผู้รับผิดชอบโครงการ
- อาจารย์ ดร.เชษฐ์ ใจเพชร คณะพัฒนาการท่องเที่ยว มหาวิทยาลัยแม่โจ้
- อาจารย์อุทัยวรรณ ศรีวิชัย คณะสารสนเทศและการสื่อสาร มหาวิทยาลัยแม่โจ้
- นางสาวอนุธิดา ปาลี เจ้าพนักงานพัฒนาชุมชน เทศบาลตำบลออนใต้
- นายนิรันดร์ ภิระตา ผู้ช่วยนักพัฒนาชุมชน เทศบาลตำบลออนใต้
ดำเนินโครงการภายใต้ โครงการอนุรักษ์พันธุกรรมพืชอันเนื่องมาจากพระราชดำริ สมเด็จพระเทพรัตนราชสุดาฯ สยามบรมราชกุมารี มหาวิทยาลัยแม่โจ้ (อพ.สธ.-มจ.)